قلادز ازنا؛ استحکاماتی نویافته در گستره سرزمین‌های پارت و ساسانی و نقش آن در تجارت محلی و فرامنطقه‌ای

حسینی سربیشه, بهزاد; موسوی کوهپر, سید مهدی; حاجلو, سعید امیر

doi:10.22034/iaej.2023.14552.1115

قلادز ازنا؛ استحکاماتی نویافته در گستره سرزمین‌های پارت و ساسانی و نقش آن در تجارت محلی و فرامنطقه‌ای

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی دکتری باستان شناسی، دوران تاریخی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران

² استاد تمام گروه باستان‌شناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

³ استادیار گروه باستان‌شناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

10.22034/iaej.2023.14552.1115

چکیده

قلعه‌ها با توجه به ماندگاری، کاربری و اهمیتشان در حکومت‌های مختلف، درزمره مهمترین شواهدی هستند که در علم باستان‌شناسی به آن‌ها پرداخته می‌شود. تا به حال قلعه‌های باستانی فراوانی در محدوده قلمرو وسیع پارت و ساسانی در داخل و خارج از ایران شناسایی شده است. فراوانی این سازه‌ها در ادوار مذکور، علاوه بر جنبه های حفاظتی و سیاسی منطقه‌ای، به دلیل حفاظت از راه‌های ارتباطی مختلف نظیر جاده ابریشم و مسیرهای فرعی این شاهراه، در راستای توسعه تجارت در جهان باستان نیز بوده است. ازنا به‌عنوان یکی از دشت‌های شرق زاگرس مرکزی از مناطق مهم باستان‌شناسی محسوب می‌شود که در مسیر ارتباطی شرق به غرب و شمال به جنوب تمدنهای باستانی واقع گردیده است. علی‌رغم ثبت و شناسایی شمار زیادی محوطه باستانی در بازه زمانی دوران تاریخی پارت و ساسانی در دشت ازنا، تابه‌حال پژوهشی هدفمند بر روی این آثار صورت نگرفته و استقرارهای ادوار مذکور در ازنا ناشناخته هستند. قلعه «قلادز» مشرف بر دشت ازنا، در شرق روستای مسعودآباد قرار دارد. این قلعه طی بررسی باستان‌شناسی که توسط نگارندگان در سال 1399 صورت گرفت، شناسایی و یافته‌های باستانی فراوانی ازجمله بقایای معماری، داده‌های سفالی و استخوانی ثبت و مستندنگاری گردیدند. هدف اساسی این پژوهش بررسی ویژگی های معماری، ادوار استقراری و نقش این قلعه در شبکه تجارت منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای است. با توجه به آثار برجای مانده از این قلعه، می‌توان اذعان نمود که ساکنان آن با شناختی کامل از زیست‌بوم منطقه و استفاده از مصالح بومی با ترکیبی از هنر صخره تراشی و مصالح سنگ و ساروج و آجر مربع شکل، سازه‌ای شاخص، عظیم و صعب العبور را در راستای رسیدن به اهدافشان ایجاد نمودند. پس از انجام گونه شناسی نسبی یافته‌های سفالی و بقایای معماری، مشخص گردید که قلادز با سایر قلعه‌های دوران پارت و ساسانی در ایران و بین‌النهرین قابل قیاس است. از طرفی مشرف بودن این قلعه بر دشت ازنا و راه‌های باستانی آن، موید اهمیت این مجموعه به عنوان یکی از ساختارهای تامین کننده امنیت و عاملی درتوسعه شبکه تجارت منطقه ای و فرامنطقه ای، در میان فرهنگ‌های غرب ایران با بین‌النهرین و مناطق مرکزی ایران و نواحی شرقی تر در دوران پارت/ساسانی است.

کلیدواژه‌ها