1
دانشجوی دکتری تخصصی باستانشناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2
پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، پژوهشکده باستان شناسی.
3
دانشیار پژوهشگاه میراث فرهنگی
10.22034/iaej.2023.14467.1107
چکیده
براساس منابع مکتوب تاریخی سدههای نخستین اسلامی، شهر اَرجان به عنوان مرکز کوره ارجان در دوران ساسانی و اسلامی جایگاه سیاسی بسیار مهمی در جنوب غربی ایران داشته است. بررسی و مطالعه قلاع و استحکامات این شهر از آن رو مهم است که با وجود اهمیت زیاد این شهر، نه تنها در متون تاریخی هیچ گونه اشارهای به استحکامات این شهر نگردیده، بلکه در تهاجمات مختلفی که طی پنج سده از آغاز ورود اسلام به ایران تا پایان دوره سلجوقی به ویرانی آن ختم گردید مقاومتی از سوی قلعهنشینان شهر نیز گزارش نشده است. بررسی و مطالعه باستانشناختی پیشینه ساخت و جایگاه قلاع و استحکامات مرتبط با سازمان دفاعی شهر اَرجان و تاثیر عناصر چشمانداز طبیعی بر مکانگزینی قلاع و رعایت اصول پدافند غیرعامل این شهر، از مهمترین اهداف پژوهش حاضر است. در این مقاله در پی پاسخ به این پرسش ها هستیم: 1- چشمانداز طبیعی منطقه چه تاثیراتی بر سازمان دفاعی شهر اَرجان داشته است؟ 2- قدمت قلاع و استحکامات دفاعی و دیدهبانی شهر اَرجان به چه دورهای بر میگردد؟ 3- جایگاه قلاع و استحکامات شهر اَرجان در سازمان دفاعی این شهر چگونه بوده است؟ در این مقاله براساس بررسی منابع مکتوب تاریخی و جغرافیایی دوران اسلامی و همچنین شواهد باستانشناختی حاصل از بررسیهای میدانی باستانشناختی، با رویکرد توصیفی- تاریخی، به موضوع خواهیم پرداخت. نتایج این پژوهش نشان میدهد سازمان دفاعی شهر ارجان در آغاز شکلگیری این شهر یعنی دوره ساسانی، بیش از هر عامل دیگری بر کنترل و دیدهبانی تنگههای ارتباطی شمال و شرق این شهر، متمرکز بوده است، به طوری که بر فراز تنگه تکاب سه قلعه وجود داشته است. با توجه به یافتههای باستانشناختی سفال و شواهد معماری، پیشینه ساخت این قلاع به دوره ساسانی بر میگردد، لیکن در دوران اسلامی تنها سه قلعه در ضلع جنوبی تنگه تکاب، یعنی قلعههای کلات، خیرآباد و قلعه نادر به حیات خود در دوره اسلامی ادامه دادهاند که از لحاظ وسعت و موقعیت نیز جایگاه استراتژیکی در میان قلاع دیگر داشتهاند.
قزلباش, ابراهیم, آزادی, احمد, & مرتضایی, محمد. (1402). سازمان دفاعی شمال و شرق شهر اَرجان از دوران ساسانی تا پایان دوره سلجوقی: قلاع و استحکامات. جستارهای باستان شناسی ایران پیش از اسلام, 8(1), 162-175. doi: 10.22034/iaej.2023.14467.1107
MLA
ابراهیم قزلباش; احمد آزادی; محمد مرتضایی. "سازمان دفاعی شمال و شرق شهر اَرجان از دوران ساسانی تا پایان دوره سلجوقی: قلاع و استحکامات". جستارهای باستان شناسی ایران پیش از اسلام, 8, 1, 1402, 162-175. doi: 10.22034/iaej.2023.14467.1107
HARVARD
قزلباش, ابراهیم, آزادی, احمد, مرتضایی, محمد. (1402). 'سازمان دفاعی شمال و شرق شهر اَرجان از دوران ساسانی تا پایان دوره سلجوقی: قلاع و استحکامات', جستارهای باستان شناسی ایران پیش از اسلام, 8(1), pp. 162-175. doi: 10.22034/iaej.2023.14467.1107
VANCOUVER
قزلباش, ابراهیم, آزادی, احمد, مرتضایی, محمد. سازمان دفاعی شمال و شرق شهر اَرجان از دوران ساسانی تا پایان دوره سلجوقی: قلاع و استحکامات. جستارهای باستان شناسی ایران پیش از اسلام, 1402; 8(1): 162-175. doi: 10.22034/iaej.2023.14467.1107
)