دماوند در دورۀ پیش از اسلام از منظر منابع تاریخی و شواهد باستان‌شناسی

نعمتی, محمدرضا; توفیقیان, حسین; موسوی نیا, سیدمهدی

doi:10.22034/iaej.2023.14217.1079

دماوند در دورۀ پیش از اسلام از منظر منابع تاریخی و شواهد باستان‌شناسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ عضو هیأت علمی پژوهشکده باستان‌شناسی-پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری-تهران-ایران.

² استادیار گروه تاریخی. پژوهشکده باستان‌شناسی، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری-تهران-ایران .

³ استادیار گروه باستان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی -دانشگاه نیشابور-نیشابور،-ایران .

10.22034/iaej.2023.14217.1079

چکیده

دماوند یکی از مناطق تاریخی ایران در حاشیه جنوبی البرز مرکزی است که براساس اسناد تاریخی و داده‌های باستان‌شناسی در دوره تاریخی نقش مهمی در تحولات سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و افتصادی ایران پیش از اسلام داشته‌است. متون تاریخی و به ندرت داده‌های باستان‌شناسی اطلاعات پراکنده‌ای از منطقه دماوند هم‌زمان با دورة ماد، هخامنشی، سلوکی ارائه داده‌است. در پژوهش حاضر تلاش می‌شود با استفاده از متون تاریخی و شواهد باستان‌شناسی مانند کتیبه‌ها، سکه‌ها، مهرها و اثر مهرها و سایر مواد فرهنگی مکشوفه از کاوش‌ها و پژوهش‌های باستان‌شناسی انجام گرفته در محوطه‌های باستانی، جایگاه دماوند در تاریخ ایران در دورة پیش از اسلام تبیین و ارزیابی گردد و خلاءهای علمی را که درخصوص این دوران را مورد مطالعه و پاسخ گوید. در پژوهش پیش رو برای رسیدن به هدف تعیین شده از روش توصیفی-تحلیلی استفاده گردیده است. مطالعات میدانی و کتابخانه‌ای و تحلیل مقایسه‌ای مهم‌ترین روش‌های جمع‌آوری اطلاعات در پژوهش حاضر است. این مقاله تلاش دارد با مطالعه متون تاریخی و شواهد باستان‌شناسی به این پرسش‌ها پاسخ دهد که منظقه دماوند در کدام دوره تاریخی پیش از اسلام از اهمیت و رونق زیادی برخور دار بوده؟ و نقش این منطقه در تحولات دوران پیش از اسلام چگونه بوده است؟. شواهد ترکیبی باستان‌شناسی و تاریخی نشان می‌دهد که دماوند به‌دلیل موقعیت راهبردی نقش مهمی و محوری در تاریخ ایران از دوران تاریخی و بخصوص از اولین سال‌های شکل‌گیری شاهنشاهی اشکانی و ساسانی تا آخرین سال‌های امپراتوری ساسانی و حتی اوایل اسلام ایفا کرده‌است. نام بردن از دماوند در ضمن تشریح درگیری‌های نظامی اوایل دورة ساسانی، حضور دماوند در درگیری‌های نظامی قباد اول، خسرو دوم و یزدگردسوم، در این کشمکش‌ها تنها بخشی از رویدادهای تاریخ دماوند در دورة ساسانی در ایران است که امروزه به‌لطف شواهد متون تاریحی و شواهد باستان‌شناسی اطلاعات پراکنده‌ای از آن‌ها در دست است.

کلیدواژه‌ها