تأملی نو بر جایگاه مذهبی نقش‌مایه (مار) و ارتباط آن با عنصر مؤنث در آثار به جای مانده از تمدن عیلام باستان (با تکیه بر شواهد باستان‌شناسی)

نویسندگان

چکیده

جستجو و کنکاش در آیین‌های کهن و باستانی در هر قوم و ملتی، منجر به تبیین ویژگی‌های زیستی، فرهنگی و انسان‌شناختی آن مردمان شده و نمادشناسی آثار برجای مانده، به تحقق این امر کمک شایانی کرده است. یکی از این نمادها، نمود نقش مار در تمدن عیلام باستان است. عیلام باستان نام سرزمینی است در جنوب غرب ایران که برحسب تقسیمات جغرافیای سیاسی امروز، سرزمین خوزستان، فارس و بخش‌هایی از استان‌های کرمان، لرستان و کردستان را در طی هزاره‌های سوم تا اول پیش از میلاد را دربر می‌گیرد. آنچه در این پژوهش مهم و قابل بحث است ویژگی‌های اعتقادی عیلامی‌ها می‌باشد در این میان یکی از این ویژگی‌ها، احترام خاص به عنصر زن و اختصاص جایگاهی والا در میان خدایان است، این تفوق تا جایی است که الهه‌ها معمولاً در فهرست خدایان مقام‌های برتر را از آن خود کرده و در امور سیاسی و اجتماعی نیز زنان امکان اختیار مقام‌های سیاسی، همچون مقام پادشاهی را داشتند؛ آنچنان‌که جامعه عیلام باستان را باید جامعه‌ای زن سالار دانست. یکی دیگر از ویژگی‌های این دوره احترام خاصی بود که عیلامی‌ها همواره برای سحر و جادو، نیروهای جهان زیرین و پرستش مار قائل بودند. در این میان نماد مار اگرچه در بسیاری از فرهنگ‌ها سمبلی از اغواگری و فریب مطرح می‌گردد اما نمی‌توان جنبه مثبت مار به‌عنوان سمبل بی‌مرگی و حاصلخیزی را نادیده گرفت چرا که در برخی از تمدن‌ها جنبه مثبت مار تا حد خدایی نیز بوده است. در این میان عیلام باستان از جمله تمدن‌هایی می‌باشد که علاوه بر نقش و نماد زن، نقش و نماد مار به کررات در آثار آن‌ها یافت می‌شود. در این راستا پژوهش موردنظر در تلاش است که هویت و جایگاه مار در بستر فرهنگی و مذهبی عیلامیان با توجه به مدارک باستان‌شناسی مورد بررسی و تحلیل قرار دهد که بر این اساس می‌توان دریافت عنصر مار در جنبه مثبت از حفاظت و نگهبانی تا پرستش به‌عنوان خدا در عیلام مطرح بوده است و با عنصر مؤنث نیز در راتباط می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

جستارهای باستان شناسی ایران پیش از اسلام
دوره 2، شماره 1 - شماره پیاپی 3
بهار و تابستان 1396
مرداد 1396

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار