مطالعه سفالینه‌های محوطه شاه‌نشین شهر تاریخی فریم

نویسندگان

چکیده

براساس منابع تاریخی شهر فریم در ولایت طبرستان در دوران ساسانی و قرون اولیه اسلامی، از جمله مراکز شهری بوده که نقشی فعال در تحولات پهنه فرهنگی طبرستان داشته است. این شهر مقّر اصلی دو خاندان محلی طبرستان به نام‌های آل‌قارن و آل‌باوند بوده است. محوطه شاه‌نشین به‌عنوان بخشی کوچک از شهر تاریخی فریم، طی سال‌های 1385، 1387 و 1388هـ. ش. کاوش باستان‌شناسانه شد. حاصل این کاوش‌ها کشف آثار معماری، سفالی و دیگر یافته‌های فرهنگی بود. ضرورت مطالعه روی آثار سفالین این شهر، بیشتر به‌دلیل شناخت هرچه بیشتر از توالی گاه‌نگاری و مطالعه گونه‌های شاخص سفالی در قرون اولیه اسلامی این منطقه انجام گرفت؛ زیرا علی‌رغم وجود محوطه‌های قرون اولیه اسلامی، تاکنون مطالعه علمی روی محوطه‌های اسلامی مازندران با تمرکز بر طبقه‌بندی،گونه‌شناسی و مقایسه تطبیقی سفالینه‌های حاصل از کاوش، صورت نپذیرفته است. این پژوهش با بهره‌گیری از روش توصیفی- تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات به‌صورت اسنادی و مطالعات میدانی، درصدد ارایه گاه‌نگاری نسبی محوطه شاه‌نشین براساس یافته‌های سفالی است. براساس مطالعات گونه‌شناسی و تحلیل آماری سفال‌های شاخص مجموعه و نیز بهره‌گیری قراین تاریخی، استقرار در محوطه شاه‌نشین فریم، از اواخر عصر ساسانی آغاز گردید و در اواخر قرن پنجم هجری‌قمری رو به افول نهاد. دوره شکوفایی این محوطه مربوط به قرون سوم و چهارم هجری قمری است. نتایج مطالعه روی سفالینه‌های شاخص مکشوفه از سه فصل کاوش محوطه شاه‌نشین فریم نشان می‌دهدکه دو گونه اصلی سفال‌های بدون‌لعاب و لعاب‌دار به‌ترتیب به دوازده و چهار زیرگونه سفالی تقسیم شدند. مهم‌ترین نقوش تزیینی سفالینه‌ها شامل نقش‌کنده و اسگرافیاتو بوده است. با مطالعه تطبیقی گونه سفالی مکشوفه و دیگر مراکز شهری در ایران، وجوه اشتراک زیادی در نقش، نوع پوشش، اشکال رایج میان محوطه شاه‌نشین و شهرهای نیشابور، بیشاپور، گور، دارابگرد، سرمشهد، جرجان، سیستان، مالین باخرز، دقیانوس، سرخ‌قلعه و سیمره وجود دارد. گاه‌نگاری نسبی قابل ارائه برای این محوطه، دامنه زمانی اواخر ساسانی تا قرن پنجم هجری قمری است. براساس شواهد تاریخی و مطالعات باستان‌شناختی، دوره بالندگی و پویایی محوطه شاه‌نشین به‌عنوان بخشی از شهر تاریخی فریم، قرون سوم و چهارم هجری قمری است.

کلیدواژه‌ها