نفوذ فرهنگ کورا-ارس به لبه جنوب غربی فلات ایران

نویسندگان

چکیده

فرهنگ معرف سفال‌های سیاه و خاکستری دست‌ساز با آمیزه کانی و نقوش تزئینات شیاری، فرورفته، نقوش کنده حکاکی شده مارپیچی، نقوش هندسی کنده و نقوش تزئینیِ کنده زیگزاگی در لبه، گستره مکانی وسیعی از قفقاز، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، آناتولی، لوانت و ایران را در هزاره‌های چهارم و سوم ق.م دربر گرفته است. دوره مذکور در این مناطق با نام‌های گوناگون کورا ارس (باستان‌شناسان شوروی سابق)، ماورای قفقاز، فرهنگ یانیک (دایسون)، فرهنگ شنگاویت (باستان‌شناسان ارمنستان) و ... یاد شده است. در داخل ایران آثار به دست آمده از این دوره زمانی که بیشتر با نام کورا ارس یا یانیک شناخته می‌شود در مناطقی از شمال، شمال‌غرب، غرب و نواحی جنوب‌غربی البرز مشاهده شده است. اخیرا در بررسی انجام گرفته در دشت شازند در استان مرکزی ایران آثار شاخص این فرهنگ شناسایی شده است. آثار تپه‌های شناسایی شده سوارآباد و سرسختی با 1 و 2 هکتار وسعت، معرف فرهنگ موسوم به ماورای قفقاز قدیم یا کورا ارس است. چگونگی گسترش فرهنگ کورا ارس همواره یکی از موضوعات بسیار چالش برانگیز در خصوص چگونگی توسعه جوامع پیچیده اولیه در خاور نزدیک بوده و نیز خواهد بود. در مقاله حاضر سعی شده است علاوه بر معرفی محوطه‌های مذکور، بر اساس داده‌های سفالی و گونه‌شناسی، در یک رهیافت مقایسه‌ای ارتباط این منطقه با نواحی قفقاز و آناتولی بررسی شود. کشف اخیر این محوطه‌ها موجب گسترش حوزه نفوذ این فرهنگ تا لبه‌های جنوب‌غربی فلات مرکزی و لبه‌های شرقی زاگرس گردیده است.

کلیدواژه‌ها