بررسی شمایل‌شناسی نقش مار در حوزه‌های فرهنگی ایران و آسیای میانه در عصر مفرغ: با تأکید بر ارزیابی تغییرات سبکی و مفاهیم اسطوره‌ای

نویسندگان

دانشگاه نیشابور

چکیده

تحولات نیمه نخست هزاره سوم م. سبب شد تا فرهنگ‌های شهری وسیعی در مناطق مختلف خاورنزدیک با شمایل‌نگاری ویژه‌ای در آثار هنری‌شان شکل گیرد که از باورها و اعتقادات آن‌ها منشأ گرفته بود. از مهم‌ترین حوزه‌های فرهنگی در این دوره می‌توان به حوزه فرهنگی ایلام در جنوب‌غرب ایران با محوریت شوش و چغازنبیل،‏ حوزه فرهنگی جنوب‌شرق ایران با محوریت جیرفت،‏ حوزه فرهنگی سیستان با محوریت شهر سوخته،‏ حوزه فرهنگی دشت گرگان با محوریت بازگیر،‏ حوزه فرهنگی خراسان با محوریت شهرک فیروزه و چلو،‏ حوزه فرهنگی بلخ و مرو در آسیای میانه و حوزه‌های فرهنگی در حاشیه جنوبی خلیج‌فارس،‏ مکران،‏ پاکستان و دره سند اشاره کرد. هر یک از فرهنگ‌های شهری در این دوره به‌عنوان یک کانون فرهنگی- هنری با ایدئولوژی‌های اعتقادی،‏ سیستم‌های اجتماعی،‏ سنت‌ها و شمایل‌نگاری‌های هنری ویژه و منحصر به فرد شناخته می‌شوند. نقش مار به‌عنوان حیوانی اسطوره‌ای از دوره مس‌سنگ در آثار مادی- هنری کانون‌های فرهنگی ذکر شده با شمایل‌نگاری متفاوتی تجلی یافته است. در پژوهش حاضر تلاش می‌شود به روش مطالعه تطبیقی و رویکرد شمایل‌شناسانه،‏ تغییرات سبکی و مفاهیم اسطوره‌ای این نقش در کانون‌های شهری پیش از تاریخ ایران و آسیای میانه ارزیابی شود. نتایج پژوهش نشانگر این است که نقش مایه مار در هنر ایران شرقی و آسیای مرکزی علاوه بر الهام گیری از هنر ایران غربی و میان رودان،‏ به تدریج به علت پیوند با هنر،‏ باورها،‏ مناسبات آیینی و اساطیر ایران شرقی و آسیای میانه و تغییرات سطوح اجتماعی،‏ مذهبی و سیاسی این جوامع ادغام شده و نهایتاً منجر به نوآوری‌هایی در مفاهیم و سبک‌های هنری این نقش شده است.

کلیدواژه‌ها

جستارهای باستان شناسی ایران پیش از اسلام
دوره 1، شماره 2 - شماره پیاپی 2
پاییز وزمستان 1395
دی 1395
صفحه 17-30

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار