مطالعه کانی شناسی سفالهای دوه های مس و سنگ و مفرغ کول تپه هادی شهر، شمال غرب ایران

دوره‌های مس‌‌سنگ و مفرغ از مهم‌ترین ادوار پیش از تاریخ ایران به‌شمار می‌آیند که از لحاظ داده‌های فرهنگی از قبیل سفال،‏ معماری،‏ شیوه تدفین و ... تفاوت‌های زیادی دارند؛ به‌عنوان مثال داده‌های سفالی دوره مس‌سنگ،‏ نخودی و یا منقوش هستند و روی آن‌ها از نقوش مختلف هندسی استفاده شده است در حالیکه در دوره مفرغ به یکباره شاهد تغییر ناگهانی در داده‌های سفالی هستیم. سنت سفال نخودی منسوخ و سفال‌های خاکستری سیاه با نقوش کنده طیف وسیع داده‌ها را به خود اختصاص می‌دهد. این اختلاف فرهنگی و به طبع آن سفالی در لایه‌های فرهنگی بیشتر محوطه‌های ایران و به‌خصوص منطقه شمال‌غرب به خوبی شناسایی شده است. با توجه به نبود اتفاق‌نظر در خصوص این اختلاف فرهنگی در منطقه و مسائل لاینحل موجود میان دو دوره مس‌سنگ و مفرغ به نظر می‌رسد استفاده از روش‌های آزمایشی می‌تواند راهگشا باشد. پژوهش حاضر سعی می‌کند با استفاده از کانی‌شناسی سفال‌های به دست آمده از لایه‌های مس‌سنگ و مفرغ کول‌تپه هادی‌شهر به اطلاعاتی در مورد خاک استفاده شده و بومی یاغیربومی بودن آن‌ها دست یابد. این محوطه در دشت میان‌کوهی وسیع هادی‌شهر در شمال‌غربی‌ترین نقطه کشور و در حدود ده کیلومتری جنوب رود ارس واقع شده است. در این پژوهش نتایج به دست آمده از آزمایش کانی‌شناسی ده نمونه سفالی (از هر دوره پنج نمونه) دو لایه گاه‌نگاری شده مس‌سنگ و مفرغ این محوطه مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد. روش پژوهش تلفیقی از روش‌های میدانی آزمایشگاهی و کتابخانه‌ای است. با توجه به نتایج به دست آمده علاوه بر ناهمگونی ظاهری در بافت سفال‌های دو دوره،‏ شاهد تفاوت‌های چشم‌گیر دیگری از قبیل فابریک و نوع بافت آن‌ها (ریزبلور یا سیلتی در مس‌سنگ و پورفیری یا درشت در مفرغ) هستیم. در سفال‌های دوره مس‌سنگ شیشه‌های ولکانیکی دیده نشده در حالیکه نمونه سفال‌های دوره مفرغ شیشه‌های ولکانیکی و قطعات هلالی‌شکل و دایره‌ای‌شکل دارند. با توجه به زمین‌شناسی منطقه،‏ حوضه رسوب‌گذاری فلیشی،‏ سنگ‌های ولکانیک و سنگ‌های آذرین آواری (پیروکلاستیک)،‏ سنگ‌های آهکی و ... موجود در منطقه می‌توان به قطعیت بیان کرد که منشأ سفال‌های دوره مفرغ محلی است؛ زیرا در تمام این نمونه‌ها بدون استثنا قطعاتی از سنگ‌های ولکانیک و یا آذرین آواری را می‌توان مشاهده نمود.