بررسی تبلیغات سیاسی شاپور اول ساسانی و کنکاش پیرامون لقب «شاهنشاه ایران و انیران»، با تحلیلی از دو سکه منحصربه‌فرد، کتیبه‌ها و نقوش برجسته

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه نیشابور

2 پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

3 دانشجوی دکترای گروه باستان شناسی دانشگاه مازندران

4 دانش‌آموخته دکتری باستان‌شناسی، دانشگاه تربیت‌مدرس تهران

چکیده

شاپور اول ساسانی (242-270م.) در نبردهای متعددی که با امپراتوری روم داشت، توانست سه امپراتور رومی را شکست دهد. با توجه به‌آن‌که تبلیغات سیاسی-مذهبی از جمله بایسته‌های آثار به‌جای مانده از عصر ساسانی است، شاپور اول بر آن شد تا با ایجاد نقوش‌برجسته و حتی ضرب سکه‌ای دودیناری، پیروزی‌های خود را جاودانه سازد. در این بین لقب جدیدی به‌القاب شاپور اول، یعنی لقب «شاهنشاه ایران و انیران» در سنگ‌نوشته‌ها و به‌‌ویژه سنگ‌نوشته کعبه زرتشت به‌چشم می‌خورد؛ هرچند این لقب بر دو سکه منحصربه‌فرد نقر گشته است، اما پرسش را برای این پژوهش مطرح می‌سازد و آن‌که: 1- ایجاد لقب «شاهنشاه ایران و انیران» در دوره شاپور اول ساسانی و ایجاد فضای تبلیغاتی در پیرامون آن چگونه بوده است؟ 2- چرا به رغم بهره‌گیری شاپور اول از تبلیغات سیاسی-مذهبی در نقوش‌برجسته و سنگ‌نوشته‌ها، از لقب «شاهنشاه ایران و انیران» بر عموم سکه‌های رسمی و رایج استفاده نشده است؟ این مقاله بر آن است تا با بررسی متون تاریخی و شواهد سکه‌شناختی (باستان‌شناسی ادراکی و رهیافت تاریخی) دلایل اصلی عدم استفاده شاپور اول، از لقب شاهنشاه ایران و انیران را بر سکه‌ها بررسی کند. برآیند این پژوهش مشخص ساخت علاوه بر پیروزی‌های اذینه در جبهه غرب که از سوی برخی از پژوهشگران مطرح گردید، احتمالا سکه‌های نقره صرفاً مصارف داخلی داشته و سکه‌های طلا نیز، سکه‌های رایج و قابل استفاده برای عموم نبوده‌اند، بنابراین فقط تعداد محدودی که امروزه فقط منحصر به‌دو سکه، دودیناری یادبودی و یگانه درهم نقره از شرق ترکیه به‌منظور کارکردهای تبلیغاتی به‌ضرب رسیده‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات