گمانه زنی محوطه دوزداغی خوی؛ محوطه ای در شمال غرب ایران

دشت میانکوهی خوی از جمله مناطق پهنه فرهنگی شمال غرب ایران است که به لحاظ قرار گرفتن در حد فاصل ارتباطی که از یک طرف به حوضه دریاچه ارومیه، از طرف دیگر به منطقه قفقاز جنوبی و از سوی دیگر به شرق آناتولی منتهی می گردد، موقعیت خاص استراتژیکی بخصوص برای جوامع پیش از تاریخ فراهم آورده است و در پژوهش های مرتبط با شکل گیری جوامع نخستین از اهمیت بسزایی برخوردار است. بررسی ها و کاوش های باستان شناختی منطقه نشان می دهد که قدیمی ترین سابقه سکونت در منطقه به دوره نوسنگی جدید می رسد. در این راستا محوطه دوزداغی، محوطه ای چند دوره ای است که نهشته های باستان شناختی آن متعلق به دوره نوسنگی، مس سنگی، مفرغ و نیز عصر آهن است. این محوطه با وسعت بیش از 16 هکتار و با 24 متر ارتفاع از سطح زمین های حاصلخیز اطراف، بلندترین محوطه پیش از تاریخی دشت است که در کنار رودخانه دائمی قودوخ بوغان و چشمه سار ها و تالاب های زیبای اطراف آن شکل گرفته است. محوطه دوزداغی به دلیل قرار گرفتن در مسیر مواصلاتی فلات ایران به آناتولی و نیز واقع شدن در مسیر بزرگراه مهم بازرگانی منشعب از جاده بزرگ خراسان (جاده ابریشم)، از موقعیت ممتازی جهت مبادلات تجاری و فرهنگی برخوردار بوده است. که وجود معدن نمک به عنوان کالای صادراتی در این محوطه و همچنین ابزارهای ابسیدین (کالای وارداتی) در 7 نوع متفاوت، از شواهد این مدعاست. در این محوطه ابتدایی ترین اجتماع انسانی شکل گرفته و اختراعات، ابداعات و نوآوری هایی در صنایع کشاورزی، دامداری و ابزارسازی و تجارت با مناطق همجوار شکل گرفته و در طول زمان خود را به سوی تمدن های پیشرفته سوق داده اند. پروژه گمانه زنی تعیین عرصه و حریم محوطه دوزداغی در بهار 1395 با هدف حفاظت هرچه بیشتر، شناخت گستره آثار تاریخی در اطراف این اثر، تعیین عرصه و تدوین نقشه گستردگی محوطه انجام پذیرفت. برای انجام تعیین عرصه و حریم این محل باستانی، در مجموع 24 گمانه در ابعاد 5/1×5/1 متر حفر شد. عرصه ظاهری محوطه محدوده ای به وسعت 11 هکتار است، که نتایج گمانه زنی مشخص نمود عرصه حقیقی آن بیش از 16هکتار بوده که به دلیل فرسایش بادی در آن، تعرض باغ داران و کشاورزان و همچنین کارخانه شن و ماسه، بخش زیادی از این محوطه تخریب و مسطح شده است. در این جستار به تشریح عملیات گمانه زنی و مواد فرهنگی بدست آمده از گمانه زنی پرداخته می شود.